Znaczenie rozwoju zmysłów

Na przykładzie niemowląt

Rozpoczynając od wieku niemowlęcego, kiedy to dziecko rozwija mięśnie ustno-twarzowe przez ssanie i przełykanie, a później gryzienie i żucie, rozwija ogólną aktywność sensoryczno-motoryczną. Jest ona znacząca nie tylko w tej początkowej fazie, nie służy tylko do nauki jedzenia, ale ma wpływ na powstanie mowy, co później przekłada się na zdolności komunikacyjne oraz relacje społeczne. Dziecko, u którego aparat mowy jest prawidłowo rozwinięty, łatwiej i szybciej komunikuje się z rodzicami, a w późniejszym wieku z rówieśnikami oraz innymi osobami, jakimi są chociażby nauczyciele. Łatwość w komunikowaniu się ułatwia więc zabawę czy zdobywanie wiedzy. Na przykładzie niemowląt z łatwością można przedstawić także wartość, jaką dla prawidłowego rozwoju ma zmysł dotyku. Kiedy dziecko uczy się odruchu obracania się, robi to automatycznie, próbując odnaleźć pierś matki. Ten, ważny z punktu widzenia przetrwania, odruch motywuje i stymuluje dziecko do ruchu w ogóle. Porównując zmysł dotyku z pozostałymi zmysłami, możemy zdecydowanie powiedzieć, że zmysł ten jest najistotniejszym w okresie niemowlęcym. Skóra bowiem, na której rozmieszczone są receptory dotyku, jest najobszerniejszym narządem ludzkiego ciała, a co więcej, w okresie embrionalnym, jest jednością razem z układem nerwowym i wspólnie z nim się rozwija. Dzięki zmysłowi dotyku dziecko podnosi głowę, następnie obraca się, dzięki temu z czasem siada, staje na nogi, kolejno zaczyna raczkować i chodzić. Ruch łączy w sobie zmysł równowagi oraz propriocepcji. Dzięki poruszaniu się rozwijają się mięśnie i stawy. Nabywanie pionowej pozycji ciała oraz świadomości o jego położeniu jest istotne w kontekście uświadomienia sobie, w jakim kierunku idziemy, co jest bardzo pomocne w budowaniu fizycznego poczucia bezpieczeństwa. Jest to podstawa do zachowania prawidłowej równowagi, do koordynacji ruchów, a co za tym idzie – zsynchronizowania działań naszego ciała niezbędnych do sprecyzowania ruchów, na przykład ręki, w tym grafomotoryki małej (nauka pisania) oraz dużej (sport i inne aktywności).

Dzięki narządom czucia głębokiego, czyli naszym mięśniom i stawom, jesteśmy w stanie odczuwać temperaturę czy ból. Prawidłowo rozwinięte w okresie dziecięcym narządy pełnią ważną funkcję ochronną. Dzięki temu jednemu z podstawowych mechanizmów jesteśmy w stanie uniknąć wielu sytuacji, zwyczajnie zagrażających naszemu życiu. Wiadomo także, że to właśnie narządy czucia głębokiego są odpowiedzialne za umiejętność określania kształtu, ciężaru czy elastyczności przedmiotów. Prawidłowy rozwój zmysłu dotyku warunkuje więc przyszłe wybory i decyzje dziecka, które zaczyna eksplorować i poznawać otaczający je świat. A więc na przykład pozwala dziecku samodzielnie wybrać piłkę taką, którą uniesie, wybrać taką zabawkę, która nie tylko go zainteresuje, ale i będzie w stanie z niej korzystać.

Jak dziecko uczy się w pierwszych latach życia? Informacje, które uzyskuje od rodzica, to nie tylko zachowanie nabyte przez naśladownictwo dorosłych, ale także, a właściwie przede wszystkim, własne doświadczenie: dotykanie, manipulowanie i rzucanie przedmiotami, gryzienie, wąchanie. A te nabywa dzięki zmysłom i na podstawie ich rozwoju wyciąga pierwsze wnioski, uczy się myśleć.

 Uczymy się polisensorycznie – czyli jak?

Poprawna współpraca narządów zmysłów, poprzez swoje znaczenie dla rozwoju konkretnych umiejętności, istotnie wpływa na rozwój społeczny, emocjonalny, rozwój twórczej wyobraźni. Każda z tych płaszczyzn jest nierozerwalnie połączona z procesem uczenia się. Mowa więc o uczeniu się przez zmysły – uczeniu polisensorycznym. Etymologia tego słowa sięga kultury słowa łacińskiego, z którego to pochodzi przymiotnik „sensoryczny”, tłumaczony jako „uczuciowy, wrażeniowy, poznawany za pomocą zmysłów”. Natomiast przedrostek „poli” oznacza „wiele” i występuje często w wyrazach złożonych tego typu. Uczenie polisensoryczne jest więc rodzajem uczenia się angażującym wiele zmysłów. To proces całkowicie naturalny i zgodny z potrzebami rozwijającego się dziecka.

W jednej z najważniejszych koncepcji rozwojowych J. Piaget opisuje pierwszy i drugi rok życia dziecka właśnie poprzez doświadczenia fizyczne, nazywając ten okres fazą sensoryczno-motoryczną. W trakcie tego okresu, ale i w kontekście założeń całej teorii Piageta, dziecko jest głównym i najważniejszym twórcą swojego rozwoju. Takie założenia leżą też u podstaw metody pracy z Musiconem. Dlatego właśnie urządzenie zostało zaprojektowane w taki sposób, aby korzystanie z niego było całkowicie intuicyjne i osiągalne nawet dla najmłodszych dzieci – także tych przed 3 rokiem życia. Naturalna ciekawość poznawcza maluchów podpowiada im szereg czynności, które z sukcesem pozwalają najpierw uruchomić urządzenie, a później swobodnie z niego korzystać – wyciąganie dłoni, opieranie ich na bębnie i dotykanie go, odkrywanie jego faktury, wielkości, kształtu, a także (ku zaskoczeniu) mobilności. Czują i widzą jednocześnie, że potrafią wprawić go w ruch. Idąc tropem ciekawości poznawczej, skupiają uwagę na przyciskach, które początkowo z pomocą opiekuna, a później już samodzielnie wyciskają. Zaangażowany zmysł dotyku pociąga za sobą wzrok. Wodzą nim za poruszającym się bębnem. Maluchy szybko orientują się, że „działa!”, bo chwilę później słyszą już dźwięki instrumentów zamontowanych na listwie nad bębnem. Wtedy znowu przychodzi czas na zaangażowanie wzroku, następnie dotyku i jeszcze raz słuchu… i tak w koło! I to dosłownie, ponieważ bęben Musiconu się obraca. A każde zdarzenie jest konkretne – można je dokładnie opisać i powtórzyć. Mechanizm urządzenia „zabiera w podróż” zmysły maluchów, angażując co chwila kolejny z nich. Śmiało możemy użyć metafory, że Musicon jest zasilany dziecięcą ciekawością – równocześnie zapewnia zabawę i zaspokaja ich potrzeby poznawcze.
Kontakt z Musicon ONE to doświadczenie wielozmysłowe. Każda aktywność zaplanowana przez opiekuna czy swobodna dziecięca zabawa zapewnia najmłodszym wsparcie do rozwijania każdego ze zmysłów oraz integrowania ich.

 Musicon ONE – zabawa wszystkimi zmysłami

Gdyby nie zmysły, dziecko miałoby problemy np. z wykształceniem chwytu, który następnie utrudniłby dotykanie, chwytanie i posługiwanie się daną zabawką. Dzieci uczą się rozwijać formy zabawy wraz z rozwojem koordynacji sensorycznej, tzn. angażując w proces zabawy kolejne zmysły. Jednocześnie to następne i bardziej złożone formy zabawy przyczyniają się do lepszego funkcjonowania narządów zmysłów. Następuje efekt sprzężenia zwrotnego, który doskonale można zaobserwować w pracy z Musiconem. Dzięki możliwości powtarzania konkretnych czynności, obserwowania ich efektów, dziecko nie tylko ma szansę, aby dany zmysł ćwiczyć, ale już od początku kształtuje kompetencje samodzielnego kierowania tym procesem i własnym rozwojem. Zabawa przestaje być już „zwykłą” czynnością, ale zyskuje zupełnie nowy, rozwojowy wymiar. Co zyskuje dziecko? Nieocenione wsparcie w budowaniu poczucia samodzielności i własnej wartości.